تیمور بختیار، از بنیان‌گذاران ساواک تا ترور در تبعید

تیمور بختیار، یکی از چهره‌های شاخص و جنجالی تاریخ معاصر ایران است. وی نقش‌های متعددی را در دوران پهلوی ایفا کرد و از بنیانگذاران ساواک و نخستین رئیس آن بود. بختیار که در اواخر عمر به مخالف سرسخت رژیم پهلوی تبدیل شد، سرانجام در تبعید به قتل رسید. در این مقاله از مجله سلام یار، به بررسی زندگی، نقش و تأثیرات تیمور بختیار بر تاریخ معاصر ایران خواهیم پرداخت.

تیمور بختیار از کودکی تاجوانی

تیمور بختیار در سال ۱۲۹۳ در روستای دزک از توابع شهرکرد متولد شد. وی از خاندان بختیاری بود و ریشه‌های خانوادگی قدرتمندی داشت. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه، برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت و در دانشکده نظامی سن سیر مشغول به تحصیل شد.

ورود به عرصه سیاست و نظامی‌گری

پس از بازگشت به ایران، تیمور بختیار وارد ارتش شد و به سرعت در سلسله مراتب نظامی ارتقا یافت. وی به دلیل توانایی‌های نظامی و لفاظی‌های قوی، مورد توجه محمدرضا شاه قرار گرفت. بختیار در کودتای ۲۸ مرداد نقش فعالی داشت و پس از آن به عنوان یکی از چهره‌های اصلی رژیم پهلوی مطرح شد.

بنیان‌گذاری ساواک و ریاست آن

یکی از مهم‌ترین اقدامات تیمور بختیار، بنیان‌گذاری سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) بود. وی در سال ۱۳۳۵ به عنوان نخستین رئیس ساواک منصوب شد. در دوران ریاست بختیار، ساواک به یکی از قدرتمندترین سازمان‌های اطلاعاتی منطقه تبدیل شد و نقش مهمی در سرکوب مخالفان رژیم پهلوی ایفا کرد.

پیشنهاد سلام یار: حسین خانی‌بیک درگذشت؛ ستاره‌ای که در آسمان هنر ایران درخشید

فرمانداری نظامی تهران و لقب قصاب تهران

در سال ۱۳۳۲، تیمور بختیار به سمت فرمانداری نظامی تهران منصوب شد. در این دوره، وی با قساوت تمام با مخالفان رژیم برخورد کرد و به اعدام و شکنجه بسیاری از آن‌ها دستور داد. به همین دلیل، به او لقب “قصاب تهران” داده شد.

اختلاف با شاه و تبعید

با گذشت زمان، اختلافات بین تیمور بختیار و محمدرضا شاه افزایش یافت. بختیار که به دنبال افزایش قدرت شخصی خود بود، با سیاست‌های شاه مخالفت کرد و به تدریج از دربار دور شد. در نهایت، در سال ۱۳۳۹ از سمت ریاست ساواک برکنار شد و به فرانسه تبعید شد.

مخالفت با رژیم پهلوی و تلاش برای بازگشت به قدرت

پس از تبعید، تیمور بختیار به مخالف سرسخت رژیم پهلوی تبدیل شد و تلاش‌های زیادی برای براندازی رژیم انجام داد. وی با برخی از گروه‌های اپوزیسیون همکاری کرد و حتی در مقطعی به عنوان نخست‌وزیر دولت موقت ایران معرفی شد، اما این تلاش‌ها به نتیجه نرسید.

ترور در تبعید

در نهایت، تیمور بختیار در سال ۱۳۷۰ در خانه‌اش در حومه پاریس به قتل رسید. عوامل این ترور هرگز به طور قطعی مشخص نشد، اما بسیاری از تحلیلگران، سازمان اطلاعاتی ایران را عامل اصلی این ترور می‌دانند.

ارزیابی نقش تیمور بختیار

نقش تیمور بختیار در تاریخ معاصر ایران بسیار پیچیده و بحث‌برانگیز است. از یک سو، وی به عنوان یکی از بنیانگذاران ساواک و عامل سرکوب مخالفان شناخته می‌شود. از سوی دیگر، برخی او را یک ملی‌گرای ایرانی می‌دانند که در نهایت به مخالف رژیم پهلوی تبدیل شد.

پیشنهاد سلام یار: هوشنگ حریرچیان؛ ستاره‌ای که درخشش او هرگز فراموش نخواهد شد

انتقادات از تیمور بختیار

• سرکوب مخالفان: مهم‌ترین انتقاد به تیمور بختیار، نقش او در سرکوب مخالفان رژیم پهلوی و نقض گسترده حقوق بشر است.
• فساد مالی: برخی منابع، بختیار را به فساد مالی متهم می‌کنند.
• تغییر موضع سیاسی: بسیاری از منتقدان، بختیار را به دلیل تغییر مکرر موضع سیاسی و همکاری با گروه‌های مختلف سیاسی، فردی فرصت‌طلب می‌دانند.

دفاعیات از تیمور بختیار

• ملی‌گرایی: برخی از طرفداران بختیار، وی را یک ملی‌گرای ایرانی می‌دانند که به دنبال استقلال ایران بود.
• مبارزه با کمونیسم: برخی دیگر، بختیار را به دلیل مبارزه با کمونیسم و جلوگیری از نفوذ شوروی به ایران، تحسین می‌کنند.

سخن پایانی

تیمور بختیار، یکی از چهره‌های پیچیده تاریخ معاصر ایران است. نقش او در شکل‌گیری و سقوط رژیم پهلوی، همواره مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. با وجود انتقادات فراوان، نمی‌توان از تأثیرگذاری وی بر تاریخ ایران چشم‌پوشی کرد.